onderzoek Chinese camera’s
De Chinese dreiging gaat nooit meer weg
In Kortrijk zijn straatcamera’s van het Chinese Hikvision een doorn in het oog. Ook de VS willen de producent weren van de wereldmarkt. Moeten we af van Chinese technologie? ‘We zijn collectief naïef geweest, ook al zeggen we al een tijdje dat we niet meer naïef gingen zijn over China.’
Door Giselle Nath en Simon Andries Foto’s Fred Debrock
Die camera’s, ge kunt er moeilijk neffens kijken.’ Aan een bushalte op wandelafstand van het Kortrijkse centrum voor daklozenopvang wacht een oudere man op het bankje, rugzak naast zich en een blikje bier aan de voeten. We zijn in de Vlaamse stad met een van de hoogste aantallen camera’s per inwoners: 1 per 400 mensen vorig jaar al. Zeker 26 daarvan zijn van het Chinese Hikvision, onder meer aan de daklozenopvang. De man wil niet met zijn naam in de krant, maar zijn mening geeft hij wel. ‘Het hoort erbij, zeker? Als het moet, dan moet het, en als je niets te verbergen hebt ... Maar je voelt je wel bekeken. Fraai is dat niet, palen met camera’s in het straatbeeld. Nee, als je dan toch gefilmd wordt, zou je willen dat het wat subtieler gebeurde.’
Volgens gemeenteraadslid Benjamin Vandorpe (CD&V, in de oppositie) zijn Kortrijkzanen geen vragende partij voor al die camera’s. Toch kwam het gemeentebestuur in april met een plan om nog eens voor 1,7 miljoen euro camera’s, softwareplatformen, een sensor voor crowdcontrol en servers aan te kopen. Opnieuw waren ‘slimme’ camera’s van Hikvision voorzien. ‘Toen de stad er in 2017 mee begon, was de claim dat ze preventief werken’, zegt Vandorpe. ‘De tijd heeft geleerd dat ze qua ontrading niets doen. Nu zegt het bestuur dat ze helpen om misdrijven op te helderen, maar cijfers om dat te staven bestaan niet.’
Waar Vandorpe vooral over viel, was de eis van de gemeente dat leveranciers camera’s van het merk Hikvision moesten kunnen installeren. ‘Loucher dan Hikvision kan niet’, vindt hij. ‘Een Chinees bedrijf, gelinkt aan het leger, dat in Xinjiang meewerkt aan mensenrechtenschendingen op Oeigoeren.’
Volgens de Amerikaanse denktank IPVM zijn er negentig merken die Hikvision-apparatuur doorverkopen. De naam op de camera verraadt dan niets, de software behoort het bedrijf wel toe
Vandorpe vroeg de meerderheid of ze Hikvision wilden uitsluiten via een ethische clausule. ‘Je zag de schepenen schuifelen op hun stoel, alsof ze het in Keulen hoorden donderen.’ Op die gemeenteraad in april was ook Vincent Van Quickenborne (Open VLD) aanwezig, minister van Justitie en titelvoerend burgemeester van Kortrijk. ‘Hij steunde dat voorstel tot uitsluiting niet en gaf dat zo door aan het stadsbestuur. Zij luisterden naar hem.’ Het ministerie van Justitie werkt sinds januari nochtans aan een lijst van Hikvision-camera’s bij de eigen gebouwen, omdat het parlement vragen stelde bij de risico’s. Een BBC-documentaire over Oeigoeren op Canvas en aanhoudende druk van Vandorpe brachten het dossier in mei dan toch in een stroomversnelling. ‘Bij de N-VA, coalitiepartner van de Kortrijkse liberalen, raakte die documentaire een gevoelige snaar.’
Kortrijk zegt nu dat het niet meer zal samenwerken met Hikvision. Toch blijft Vandorpe met een wrang gevoel zitten. ‘De minister van Justitie, die waarschuwde voor Huawei, had in zijn eigen stad niet de reflex om een Chinees bedrijf uit te sluiten. Nochtans kun je zo’n ethische clausule gewoon downloaden op de website van de Vlaamse overheid.’ De al aangekochte camera’s van Hikvision blijven ook hangen. ‘Ze vervangen zou 60.000 tot 90.000 euro kosten. Er zijn hier wel overlastproblemen, bijvoorbeeld in de buurt van de daklozenopvang, maar sociale problemen los je niet op met camera’s. Een nacht daklozenopvang kost ongeveer 35 euro, dus met het geld voor het cameraplan zouden we veel kunnen bereiken.’
Verloren gelopen kindjes
Hikvision heeft in sneltempo onze gebouwen en straten ingepalmd. De camera’s bewaken bijvoorbeeld de toegang tot de redactie van De Standaard. Chinese surveillanceapparatuur hangt aan de ingang van het Atomium, bij de asieldienst Fedasil, aan de Sint-Pieterskerk in Leuven, bij het stadhuis en de woonzorgcentra van Hasselt, zo kaartte Humo begin januari aan. De politie van Geraardsbergen gebruikt ze, Antwerpen en Oudenaarde filmen er hun straten mee.
Hikvision, opgericht in 2001, is de grootste verkoper van beveiligingscamera’s met geavanceerde dataverwerking. De software in de camera’s kan gezichten herkennen, geluid opnemen of beelden kruisen met andere databases in de cloud. Zeker 40 procent van de aandelen is in handen van CETC, een staatsbedrijf dat spitstechnologie voor het Chinese leger ontwikkelt. Chen Zongnian, voorzitter van de raad van bestuur van Hikvision, zetelt in het Volkscongres (een soort parlement) en in de Communistische Partij.
Net als andere bedrijven moet Hikvision wettelijk meewerken met de Chinese inlichtingsdiensten en de Chinese staat, als die daarom vragen. ‘Zij kunnen daar de “nationale veiligheid”, economische belangen of “het algemeen belang” voor inroepen’, zegt Ardi Bouwers, docent aan de Universiteit Amsterdam en sinologe bij China Circle, een consultancybedrijf voor overheden en bedrijven die advies willen inwinnen over China. Aangezien geen enkele Chinese rechtbank kan ingaan tegen de Chinese Communistische Partij (CCP) mag die Partij in feite alles doen wat ze wil, ook met Hikvision.
‘Onder CCP-controle’ is geen aantrekkelijk verkoopslabel. Hikvision heeft zich dus bekwaamd in andere, ambitieuze beloftes: havens zonder drugs, verkeerscamera’s die pechverhelping regelen, vermiste kinderen opsporen aan zee. ‘Kortrijk wilde de geluidsopnamefunctie gebruiken tegen straatracers of hangjongeren’, zegt Vandorpe.
Schaalgrootte
Soortgelijke voorbeelden haalde de West-Vlaamse gouverneur Carl Decaluwé (CD&V) aan in 2019, toen hij met een twintigtal politiechefs en burgemeesters een omstreden studiereis maakte naar China. Het thema was hoogtechnologische surveillance. De staatsveiligheid had de trip afgeraden: zulke reizen zijn een beproefde Chinese tactiek om beleidsmakers te beïnvloeden. ‘Ik wou gewoon aan geïnteresseerden tonen welke innovaties mogelijk zijn en hoe wij in het Westen achterop lopen’, zei Decaluwé toen. Hoe meer besturen moeten besparen op dure mensen om videobeelden te analyseren, hoe aantrekkelijker de Chinese beloftes zijn.
Kortrijk zegt dat het niet meer zal samenwerken met Hikvision. De al aangekochte camera’s van Hikvision blijven wel hangen.
Hikvision bewijst ook dat China niet langer het land van de goedkope productie is, maar van innovatie tegen een competitieve prijs. Hikvision heeft naar eigen zeggen minstens 2.800 patenten en stelt 20.000 ingenieurs te werk op zowat 50.000 werknemers wereldwijd. Het is een schoolvoorbeeld van het Chinese industriële model: ondermijn via staatssubsidies private buitenlandse concurrenten, innoveer intensief en mik op schaal. Volgens IPVM, een Amerikaanse denktank over cyberveiligheid die actief waarschuwt tegen Hikvision, zijn er negentig merken die alleen Hikvision-apparatuur doorverkopen. De naam op de camera verraadt in dat geval niets, de software behoort het bedrijf wel toe.
Ondanks de relatief kleine naamsbekendheid is Hikvision dus niet meer weg te denken uit de sector. De beleggingsfondsen van Deutsche Bank investeerden de afgelopen jaren gretig in Hikvision-aandelen. In 2017 haalde Hikvision een brutowinstmarge van 42 procent. Veel vragen stelde de financiële sector niet. Zelfs niet in 2019, toen de Amerikaanse regering het gebruik van Hikvision in alle federale overheidsgebouwen verbood.
Goedkoop of beschermd
Honderden steden en gemeenten in Europa gebruiken Hikvision-camera’s in hun publieke ruimte, van het Deense Kolding tot het Spaanse Tres Cantos. Alleen al in het Verenigd Koninkrijk zouden er 1,2 miljoen hangen. Allerlei private organisaties beveiligen er hun domeinen mee: universiteiten, scholen, ziekenhuizen, winkels, magazijnen, depots, zeehavens, bruggen. Op de luchthaven kun je niet ontsnappen aan de lens van het Chinese bedrijf. Hikvision is het wakende oog over hele stukken economische infrastructuur in Europa, en juist die schaal maakt het zo risicovol.
‘Er is een direct verband tussen het aantal veiligheidscamera’s in een gebouw en het strategische belang van die plaats’, waarschuwt Conor Healy van IPVM. ‘En net als een computer kunnen die camera’s gehackt worden.’ Rome stelde zes maanden geleden ernstige kwetsbaarheden vast in de toestellen op de luchthaven, waarover Hikvision amper communiceerde. Dat de camera’s data doorsturen naar China is ook een reëel gevaar volgens Healy. ‘Denk maar aan Den Haag, waar Hikvision-camera’s in de straten hangen. Als er ooit een proces bij het Internationaal Strafhof komt tegen China vanwege Xinjiang, kan het regime op voorhand meekijken wie naar de stad reist om te getuigen tegen de overheid.’
Hikvision claimt dat alle data eigendom van de klant blijven en dat het privacy beschermt. Zowat alle Europese klanten die erop aangesproken zijn, inclusief het Belgische ministerie van Binnenlandse Zaken, verdedigen zich met hetzelfde argument: ‘Onze camera’s staan op een eigen, afgesloten netwerk.’ Komen de Amerikaanse waarschuwingen dan voort uit paranoia?
‘Dat soort complexe software wordt in de praktijk regelmatig geüpdatet door het moederbedrijf’, zegt professor computerbeveiliging Bart Preneel (KU Leuven). ‘Ofwel om veiligheidsproblemen te dichten, ofwel om nieuwe functies te laten draaien.’ Via zulke updates kunnen ‘achterpoortjes’ ingebouwd worden voor spionage. Een apart netwerk sluit misbruik niet uit, zegt Roland van Rijswijk-Deij, adjunct-hoogleraar internetbeveiliging aan de Universiteit Twente.
‘Om te controleren of de camera optimaal werkt, stuurt zo’n camera standaard gegevens door naar de softwarebouwer’, legt ook Preneel uit. ‘Dat is een kwaliteitscontrole waarmee de eindgebruiker wel moet instemmen. Maar samen met die zogenaamde diagnostics kan ook andere informatie meegaan. Die situatie wordt dan nogal onvoorspelbaar’.
Theoretisch kan een specialist aanpassingen in de software tegenhouden via een firewall. ‘Maar dan verlies je gebruiksgemak of functionaliteit’, zegt Preneel. ‘Kleine organisaties kunnen die expertise niet zomaar in huis halen.’ Software-updates negeren is ook een risico, want dan loop je beveiligingsupdates mis. In de praktijk zit de eindgebruiker klem. Het is ofwel innovatie tegen een betaalbare prijs, ofwel complete bescherming.
Struisvogelpolitiek
‘Niemand kan aan die beelden, want ze staan niet op het internet’, hoorde ook Vandorpe. ‘Maar een paar weken later vroeg Kortrijk wel 35.000 euro voor een verbetering van de beveiligde VPN-verbindingen waarlangs die camerabeelden gaan. Als ingenieur vind ik het argument dat ze niet te hacken zijn onzin. Er hangt een waas van geheimzinnigheid en onkunde over het dossier.’
Dat staten achterpoortjes gebruiken tegen ons is trouwens geen sciencefiction. In 2013 onthulde een klokkenluider dat de Amerikaanse inlichtingsdienst NSA ze gebruikte om wereldwijd niet-Amerikaanse doelwitten te bespioneren via Facebook of Microsoft. In 2018 bleek opnieuw dat de Amerikaanse geheime dienst NSA achterpoortjes had in bepaalde routers.
‘Het debat getuigt vaak van struisvogelpolitiek’, zegt Ardi Bouwers. ‘Het gaat niet alleen over de risico’s nu, maar over de komende decennia. Willen we het risico nemen dat Peking meekijkt in onze straten om dissidenten op te sporen en te intimideren? We zijn daarin collectief naïef geweest, ook al zeggen wij in Nederland al een tijdje dat we niet meer naïef gingen zijn over China.’ Het Europees Parlement liet begin dit jaar alvast de warmtecamera’s van Hikvision verwijderen.
‘Als ik brood ging kopen of mijn kind wilde ophalen, werd ik constant herkend en ondervraagd door de politie. In de cel moesten wij aan de camera toestemming vragen om op te staan en de wc te gebruiken’ Ovalbek Turdakun Chinese vluchteling in de VS
Los van zorgen over cyberveiligheid roept Hikvision een moreel dilemma op. Ovalbek Turdakun is goed bekend met hun producten. Hij woonde in Xinjiang, de Chinese provincie waar Peking systematisch de Oeigoerse minderheid vervolgt. Na een verblijf in de gevangenis vluchtte hij naar de VS. Zijn leven werd onleefbaar in de ‘slimme’ steden waarmee China pioniert. ‘Als ik brood ging kopen of mijn kind wilde ophalen, werd ik constant herkend en ondervraagd door de politie’, zegt hij in een recente videogetuigenis van IPVM. ‘In de cel moesten wij aan de camera toestemming vragen om op te staan en de wc te gebruiken. Als we iets tegen elkaar zeiden, verbood een stem ons om te spreken. Ze filmden ons ook op de wc.’
Racisme
‘Deze firma is geen passieve leverancier van camera’s, maar bepaalt het surveillancebeleid in nauw overleg met autoriteiten’, zegt Conor Healy van IPVM. ‘Systemen om Oeigoerse gezichten te onderscheiden zijn door hen bedacht en uitgewerkt. In essentie hebben ze computers geleerd om racistisch te zijn.’
Volgens Healy liegt het bedrijf daar doelbewust over tegen buitenlandse klanten. ‘Maar wij hebben dozijnen Chinese aanbestedingen via publieke websites bekeken. In één project mocht Hikvision camera’s in 967 moskeeën in Xinjiang installeren en die twintig jaar uitbaten. Ze weten heel goed waar ze mee bezig zijn.’
De VS zijn daarom bereid hun zwaarste geschut boven te halen tegen Hikvision. Het bedrijf dreigt op de zwarte lijst van het Treasury Department te komen, de lijst waarop terroristen en drugsgroepen staan. Dat sluit Hikvision de facto af van het dollarsysteem en ontmantelt zijn wereldwijde activiteiten. Alleen de Chinese thuismarkt blijft dan nog over. Als die beslissing valt – ergens tussen nu en juni – wordt dat de zwaarste escalatie in de Chinees-Amerikaanse tech-oorlog tot nu toe. Zelfs Huawei werd door het minder strenge Department of Commerce niet zo hard afgeblokt. ‘De VS zijn bijzonder bezorgd over de rol van Hikvision in de genocide en misdaden tegen de menselijkheid in Xinjiang’, mailt het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken aan De Standaard. ‘Mensenrechten staan centraal in ons buitenlandse beleid.’
De Amerikaanse chipmakers Intel en Nvidia moesten in 2020 voor de Amerikaanse Senaat verschijnen omdat ze materiaal voor surveillance, spionage en gezichtsherkenning leverden in Xinjiang. Het Amerikaanse Cisco besprak al in 2011 een project voor grootschalige videosurveillance van Han-Chinezen in de stad Chongqing, provincie Sichuan. Maar die eigen bedrijven werden nooit gestraft. ‘Omdat Amerikaanse bedrijven de Chinese techsector niet kunnen beconcurreren, zwaaien ze met sancties en beschuldigingen van genocide op Oeigoeren’, claimt Shaun Rein, de Amerikaanse oprichter van het grootste marketingbedrijf gericht op China, op Twitter.
In de bittere concurrentiestrijd tussen de VS en China om technologisch marktleiderschap valt op dat Xinjiang een efficiënt wapen is geworden. Telkens als de VS vergeldingsmaatregelen tegen China willen treffen, komen eerst een paar nieuwe lekken over de wreedheden in Xinjiang naar buiten in internationale media (DS 11/2/2021). De grens tussen strategische en humanitaire afwegingen is in Washington vaag.
Chips hamsteren
De tech-oorlog escaleert achter de schermen. In 2015 maakte president Xi Jinping de hoogtechnologische ambities van China bekend met zijn plan Made in China 2025. Dat identificeerde de strategische sectoren van de toekomst: artificiële intelligentie, robotica, landbouwtechnologie, biomedische wetenschappen en elektrische wagens. Peking voorzag budgetten en quota’s om westerse concurrenten niet alleen weg te blazen uit de Chinese markt, maar ook wereldwijd te overvleugelen. ‘We moeten een cybergrootmacht worden’, zei Xi. Dat deed alle alarmbellen afgaan in Washington en maakte een abrupt eind aan decennia vriendschappelijke economische relaties tussen China en de VS.
Xi riep zo als eerste wereldleider data uit tot het nieuwe goud. Om algoritmes te trainen heb je veel data nodig: om technologie op internationale markten te slijten moet je de patronen in die markten kunnen voorspellen. ‘Een van de voordelen van Hikvision voor Peking kan zijn dat data hun gezichtsherkenning helpen te verbeteren en trainen, omdat die nu voornamelijk werkt op databases met Han-Chinezen’, zegt Bouwers. ‘De vraag is of we daaraan willen meewerken.’
‘De flow van informatie bepaalt hoe technologie, kapitaal en talent vloeien’, zei Xi. ‘De hoeveelheid data die een land bezit, is de beste indicator voor zijn soft power en competitiviteit.’ Maar de VS weigerden zich uit de voorhoede te laten kegelen. Buitenlandse data gelden voor beide landen als brug naar nationale welvaart.
‘Hikvision bepaalt het surveillancebeleid in nauw overleg met autoriteiten. Systemen om Oeigoerse gezichten te onderscheiden zijn door hen uitgewerkt. In essentie hebben ze computers geleerd om racistisch te zijn’ Conor Healy Amerikaanse security-denktank IPVM
Dus ontzegden de VS de Chinese technologiespelers al snel de toegang tot hun chiptechnologie. De Chinezen reageerden door chips te hamsteren, wat elke autokoper vandaag nog voelt. Ook sloegen de VS steeds luider internationaal alarm over Chinese technologiebedrijven. Huawei werd als eerste geviseerd, samen met het telecombedrijf ZTE. Donald Trump probeerde zelfs Tiktok te verbieden, of toch gedwongen verkocht te krijgen aan een Amerikaans bedrijf. Dat mislukte.
Hikvision is het nieuwste doelwit, maar niet het laatste. ‘Hikvision vinkt vooral alle punten af op het lijstje dat Amerikaanse beleidsmakers kwaad maakt’, zegt een Amerikaanse bron. ‘Hun technologie zit overal, ze zijn gelinkt aan het Chinese leger, ze liegen erover en ze schenden de mensenrechten. Ze verdienen dit.’
Europees speelveld
Washington heeft veel geduld moeten oefenen om Europa mee te krijgen. De Duitsers – die lang bekendstonden voor hun voorkeur voor handelsrelaties met China – aarzelden twee jaar voor ze Huawei weerden van toekomstige 5G-netwerken. Voormalig bondskanselier Angela Merkel had het de Amerikanen ook nooit echt vergeven dat ze haar mobieltje hackten tussen 2009 en mogelijk 2015. Aanvankelijk wou Europa een onafhankelijke koers blijven varen, maar dat lijkt sinds de staatsgreep in Hongkong en de oorlog in Oekraïne niet langer realistisch.
De VS willen de EU in hun eigen technologische invloedssfeer, en hopen die zoveel mogelijk los te koppelen van Chinese aanbieders. Die verankering wordt steeds concreter. Twee weken geleden hielden de VS en Europa officieel hun Trade and Technology Council boven de doopvont, om hun technologiebeleid beter te stroomlijnen. De Council formaliseert wat achter de schermen al bezig was: intensief Amerikaans lobbywerk tegen Chinese bedrijven bij Europese partners.
Omdat toegang tot Europese data cruciaal is, kwam er in maart ook een trans-Atlantisch pact voor datatransfers tussen Europa en de VS. Twee oudere overeenkomsten sneuvelden, onder meer omdat Europese privacy-activisten als Max Schrems ze juridisch niet afdoende vonden. De VS beloofden voor de derde keer op rij om de ‘privacy en burgerrechten van Europeanen te vrijwaren’ tegen Amerikaanse afluisterpraktijken. ‘Deze overeenkomst faciliteert een economische relatie met de EU ter waarde van 7,1 biljoen dollar’, jubelde president Biden.
‘Om te controleren of alles goed werkt, stuurt zo’n camera gegevens door. Maar samen met die diagnostics kan ook andere informatie meegaan. Die situatie wordt dan nogal onvoorspelbaar’
Bart Preneel
Professor cyberveiligheid (KU Leuven)
De tijd zal uitwijzen of de juridische teksten – die nog niet vrijgegeven zijn – doen wat ze beloven. Feit blijft dat Amerika, als thuishaven van de technologiegiganten, Europa domineert. In 2021 was de Europese techsector in zijn geheel nog geen 30 procent waard van Facebook, Apple of Amazon. De EU blijft speelveld eerder dan speler.
Ook in de VS bieden technologiebedrijven dubieuze diensten aan op basis van gezichtsherkenning. Het Amerikaanse Clearview AI werd daar deze week nog voor beboet door de Britse privacywaakhond. In de VS zelf haalt het echter miljoenen op bij investeerders met de belofte om ‘bijna iedere aardbewoner identificeerbaar te maken’.
747 keer getraceerd
Zijn Europese burgers erbij gebaat als de VS Hikvision klein krijgen, en is hun privacy afdoende verdedigd? ‘Dat hangt ervan af welke garanties aanbieders uit de VS of Israël kunnen voorleggen’, zegt Graham Webster, onderzoeker bij het Stanford DigiChina Project in Californië, via de telefoon. ‘Beleidsmakers moeten hun eigen beveiliging blijven controleren. Chinese aanbieders uitschakelen kan een vals gevoel van veiligheid geven.’
Europa heeft de afgelopen jaren telkens weer op Amerikaans aanwijzen nieuwe Chinese gevaren ‘ontdekt’. Maar assertief de eigen privacyregels afdwingen is wegens te kleine budgetten en te weinig slagkracht bij de privacywaakhonden moeilijk, ook bij Chinese bedrijven als Tiktok (DS 18/2/2021). De VS bieden volgens Webster niet noodzakelijk betere garanties. ‘Wij hebben geen degelijke privacywetgeving zoals in Europa.’ De online-activiteit van de gemiddelde Amerikaan wordt 747 keer per dag getraceerd door internetbedrijven, tegenover 376 keer voor de gemiddelde Europeaan volgens de Irish Council of Civil Liberties.
Omdat Europa geen noemenswaardige techsector heeft, legt het zich vaak neer bij innovaties uit het buitenland, waar de Europese privacyregels een kanttekening zijn. Willen we de vruchten van Chinese innovatie plukken of passen we het voorzorgsprincipe toe op Chinese technologie? Dat is een moeilijk dilemma, dat vaker op basis van emotionele dan technische argumenten wordt behandeld. In België gaan we ervan uit dat Washington vriendelijker is dan Peking. Maar als de prijs laag genoeg is, slaan we zonder veel nadenken Chinese technologie in.
‘Chinese bedrijven bieden vaak nuttige diensten aan’, schrijft het Australian Strategic Policy Institute (Aspi) in een recent rapport over het databeleid van Peking. ‘Het probleem is dat niet alleen de gebruiker baat heeft bij die diensten, maar ook de maker.’ Aspi raadt landen dan ook aan om te investeren in strenge privacyregels, streng toezicht en meer datageletterdheid bij een breed publiek. ‘De beste keuze voor nationale veiligheid is niet noodzakelijk de beste keuze voor infrastructuur, voor het bedrijfsleven of voor werknemers’, zegt Webster. ‘Tussen al die prioriteiten zit een spanning, en daar komt het best snel een democratisch debat over.’
Onvoorspelbare vreter van data
Wat is de echte prijs van een ‘slimme’ stad? Willen we ons gezicht laten scannen om te betalen aan een drankautomaat, zoals in China al normaal is? In Kortrijk lag dat debat moeilijk. ‘Camera’s hangen lijkt bijna een fetisj van het bestuur’, zegt Vandorpe. ‘Er is geen rationeel gesprek mogelijk over het nut ervan.’
De ongemakkelijke waarheid is dat de Chinese digitale dreiging nooit meer zal weggaan. China zal de subsidiëring van zijn techsector niet opgeven. Veel van die bedrijven zijn al prominent, zoals Tiktok, Huawei, Xiaomi, Wechat – het enige sociale netwerk dat communicatie met Chinezen mogelijk maakt – en de dronefabrikant Da Jiang Innovations. Verder zorgwekkend zijn China Telecom, dat in staat is om internetverkeer te ‘hijacken’, en GTCOM, dat vertaalsoftware aanbiedt en intussen massaal data vergaart. Of het Beijing Genomics Institute, de grootste verwerker van genetische data via sneltests. Als Hikvision verdwijnt, kunnen Chinese branchegenoten als SenseTime en Megvii het gat vullen. Dat web van bedrijven staat onder steeds scherpere controle van de Communistische Partij, en geen van hen voelt zich gebonden door Europese privacyregels.
De Chinese ambitie lijkt vooral om data beter te kruisen dan andere spelers. Vier of vijf sets ‘banale’ data kunnen een akelig precies beeld opleveren van een persoon die het regime viseert
Maar zijn al die kanalen om mogelijk brokjes informatie naar Peking te brengen echt een probleem? Wat is de waarde van banale, geanonimiseerde data, zoals beelden van een tuin of mensenmassa’s? De Chinese ambitie lijkt vooral om data beter te kruisen dan andere spelers dat kunnen. Vier of vijf sets ‘banale’ data kunnen snel een akelig precies beeld opleveren van die ene persoon die het regime viseert. Onrustwekkend is ook dat China een chaotisch ecosysteem is voor data. Technologiebedrijven hebben een bont allegaartje van zusterbedrijven en onderaannemers. Autoriteiten lijken almachtig, maar zijn vaak laks in hun toezicht. ‘Er zijn te veel videobeelden, te veel systemen en databases zonder onderlinge connectie’, schrijft Jonathan Hillman in The digital Silk Road. Wie aan de haal gaat met gegevens, en voor welk doel, wordt onvoorspelbaar.
Zeker omdat Chinese bedrijven en overheden zelf vaak in het duister tasten over het ultieme nut van hun data. Het systeem draait op routine en gehoorzaamheid aan de opperste leider. Xi heeft geld uitgetrokken voor ‘digitalisering’, dus maken ondergeschikten gretig vertoon met ‘digitaliseringsprojecten’.
Zoals China de bloeddruk van voormalige drugsverslaafden monitort met als enige doel het monitoren zelf, zo knipt en plakt Peking ook dataprofielen van westerlingen via sociale media (DS 17/9/2020). Voor het geval dat, omdat je maar nooit weet, en omdat informatie op lange termijn macht is. ‘Het is bizar dat de Chinezen zoveel data willen vergaren’, zegt Healy. ‘We kunnen dat niet goed verklaren.’
Terug naar Kortrijk. Zoals Peking vooral het achtergestelde Xinjiang vol met camera’s hing, zo zijn ook in Kortrijk de camera’s niet evenwichtig verdeeld volgens Vandorpe. ‘Er zijn er amper in de buitenwijken, behalve dan die met nummerplaatherkenning tegen diefstal. Maar in de Gouden Driehoek of de Kanaalzone, wijken met een armer sociaal-economisch profiel, is gezichtsherkenning plots wel een must. Daar wil men mensen in de gaten houden. Ik vind dat stigmatiserend.’
Hikvision wenste ondanks herhaaldelijk aandringen niet te reageren op vragen.